Voeding

Voedingsgewoonten hebben een forse impact op het ontstaan van aandoeningen in de mond. De twee voornaamste schadelijke gevolgen die voortkomen uit voeding zijn tandbederf en erosie.

De inname van suikerhoudende voedingsmiddelen of dranken ligt aan de basis van het ontstaan van tandbederf (cariës). Suiker wordt afgebroken door bacteriën in de mond tot zuren. Deze zuren tasten de harde tandweefsels aan. Ongeveer een uur na het nuttigen van voeding of dranken kan het glazuur zich weer herstellen. Wanneer er heel frequent suikers worden ingenomen, heeft het aangetaste glazuur onvoldoende kans om te herstellen en kan het permanent verdwijnen.

Ook zuren uit de voeding hebben een invloed op de tanden. Zure voedingsmiddelen of dranken veroorzaken het oplossen van de harde tandweefsels (erosie).

Er zijn een aantal voedingstips die het risico op deze schade kunnen beperken:

• Frequentie: Beperk het eten en drinken van suikerrijke of zure voeding en dranken tot 5 maal per dag. Dat zijn drie maaltijden en maximaal twee tussendoortjes. Door het beperken van de frequentie van het aantal maaltijden zorg je ervoor dat het tandglazuur voldoende tijd heeft om te herstellen. Op de afbeelding hieronder wordt dit nog eens afgebeeld.

• Dranken: Water heeft altijd de voorkeur en kan soms afgewisseld worden met (ongesuikerde) thee en koffie. Vermijd dranken met suiker zoals frisdrank, energiedrank, vruchtensap, yoghurtdrinks en wijn. Ook de light versies van frisdrank en energiedranken zijn te vermijden aangezien deze zuur zijn. Indien er tussendoor toch een gesuikerd of zuur drankje gedronken wordt, is het beter om dit in één keer leeg te drinken of het te combineren met een hoofdmaaltijd. Wanneer er na de maaltijd een gesuikerd dessert wordt gegeten dan kan je dit best meteen na de maaltijd doen, en niet pas een halfuur later. Beperk de contacttijd van de zuren met de tanden door de dranken niet te lang in de mond te houden, niet te spoelen met zure of gesuikerde dranken of door te drinken met een rietje.
• Fruit: Fruit is belangrijk in een gezonde levensstijl aangezien alle soorten rijk zijn aan vitaminen. Let er wel op niet de hele dag door fruit te eten aangezien fruit van nature ook suiker bevat, en sommige soorten zijn bovendien erg zuur. Beperk daarom fruit tot 2 à 3 stukken per dag. Beperk de inname van gedroogd fruit (rozijnen, dadels, abrikozen … ze bevatten erg veel suiker) en fruitmoes, en geef de voorkeur aan stukken fruit waar je stevig moet op kauwen zodat je de speekselklieren stimuleert.
• Groenten bevatten weinig suiker en bovendien stimuleren ze de speekselproductie doordat je ze stevig moet kauwen. Groenten vormen dus een ideaal tussendoortje.
• Melk, kaas en andere calciumrijke zuivelproducten: Ongezoete melkproducten zijn mondvriendelijke voedingsmiddelen. Ze bevatten weinig suikers of zuren en na het eten van zure voeding kan de inname van melkproducten ervoor zorgen dat de zuren weggespoeld worden. Bovendien zit er in melkproducten calcium en fosfor. Deze mineralen gaan het oplossen van de harde tandweefsels tegen. Beperk het gebruik van gesuikerde melkproducten (bijvoorbeeld chocomelk). Let verder ook op met calciumverrijkte melkalternatieven, deze bevatten vaak toegevoegde suiker.
• Andere tussendoortjes: Noten zijn mondvriendelijke tussendoortjes. Let hier wel op dat er geen gesuikerde buitenlaag aan de noten werd toegevoegd. Snoepgoed en chocolade moeten beperkt worden. Bij de keuze van een koek let men erop dat er voldoende voedingsvezels (bijvoorbeeld een volkoren product, en weinig suiker in zitten. De voorkeur gaat naar een droge koek zonder chocolade. Indien er suikerrijke tussendoortjes geconsumeerd worden kan je nadien een glas melk of water drinken om de aanwezige suikers en zuren weg te spoelen en te verdunnen.
• Wacht na het eten of drinken van zowel gesuikerde als zure voeding en dranken minstens één uur vooraleer je de tanden poetst. Meteen reinigen versterkt hun schadelijk effect doordat je de losgeweekte glazuurmineralen weghaalt en zo verhindert dat ze terug kunnen worden ingebouwd in het beschadigde tandglazuur.
• Drink geen suikerhoudende of zure dranken net voor het slapengaan of tijdens de nacht. De speekselproductie daalt tijdens het slapen en de beschermende werking ervan valt hierdoor deels weg. Suikers en zuren kunnen dan tijdens de nacht ongestoord hun gang gaan.
• Probeer niet te belonen met zoetigheid. Je kan andere beloningssystemen gebruiken, zoals bijvoorbeeld stickers, waarmee je de persoon kan plezieren.

Zachte voeding

Vanwege kauw- of slikproblemen gebruiken personen met een beperking soms fijngesneden, gepureerde of zachte voeding. Vaak wordt de voeding ook lang in de mond gehouden. Door weinig of niet kauwen wordt de speekselproductie minder gestimuleerd en daalt de natuurlijke reiniging van de mondholte. Bovendien blijft zachte voeding gemakkelijker kleven aan de tanden. Dit alles werkt de vorming van tandplaque en tandsteen in de hand. Het handhaven van een goede dagelijkse mondhygiëne is daarom van groot belang. Probeer, waar haalbaar, af en toe suikervrije voeding aan te bieden waarop gekauwd moet worden, zoals bijvoorbeeld groenten. Dit werkt de speekselproductie in de hand en zorgt mee voor het behoud van een goede mondgezondheid.

Sondevoeding

Het is een misvatting dat personen die worden gevoed via een sonde, en dus geen voedsel of drank via de mond innemen, hun mondhygiëne niet moeten onderhouden. Door sondevoeding is er een verminderde natuurlijke reiniging van de tanden en minder stimulatie van de speekselklieren. Hierdoor kunnen tandplaque en tandsteen zich net sneller opstapelen. Geef, indien mogelijk, regelmatig stimulatie in de mond, bijvoorbeeld door middel van (suikervrije) proevertjes. Dit zorgt ervoor dat de speekselvloed gestimuleerd wordt. Zonder deze speekselvloed bestaat er een grotere kans op het ontstaan van gaatjes, tandsteen, droge en korstige mond en lippen. Kies bij deze personen voor een tandpasta die weinig schuimt om inademen van de tandpasta te beperken.

Zuigen of sabbelen

Door het continu zuigen of sabbelen aan een zuigfles of anti-lekbeker met gesuikerde inhoud kunnen de tanden snel aangetast worden. Omdat de tanden voortdurend in contact staan met de gesuikerde inhoud van de zuigfles, is er een grote kans op het ontstaan van zuigflescariës. Dit is een vorm van tandbederf bij jonge kinderen welke zich voornamelijk ontwikkelt op de voorste tanden in de bovenkaak. De aantasting zien we al op jonge leeftijd en evolueert snel. Vermijd daarom zure of gesuikerde dranken in de zuigfles, zeker voor of tijdens het slapengaan.  Gebruik, zodra haalbaar en mogelijk, een beker om uit te drinken of bied drank aan met een zuigrietje. Zo komen de suikers en zuren uit de drankjes minder in contact met de tanden. Indien toch een gesuikerd drankje genuttigd wordt, dan wordt dit best in één keer leeggedronken (geringere contacttijd) of gecombineerd met een maaltijd (verdunning door andere voedingsmiddelen en stimulatie van speekselproductie).

Herkauwen (rumineren) en reflux

Sommige personen sturen de maaginhoud terug naar de mond en gaan deze herkauwen of hebben last van het spontaan terugkeren van voedsel naar de mondholte (reflux). Dit is een problematiek die frequent voorkomt bij personen met een beperking en soms lang onopgemerkt blijft. Maagzuur is een sterk zuur dat, wanneer het in de mond terechtkomt, het tandglazuur aantast en oplost (erosie). Deze schade aan het tandglazuur is onomkeerbaar. Cognitieve gedragstherapie, zuurremmende medicatie of een refluxoperatie kunnen een uitkomst bieden. Vraag advies aan de (tand)arts.